Dijital Dostluk ve Gerçeklik Kayması

Son yıllarda çocuklar ve gençler, oyun oynamanın ötesinde, yapay zeka ile derinlemesine bir etkileşim içine giriyorlar. Her ne kadar bu durum, teknolojik ilerlemenin bir yansıması olarak görülse de, beraberinde ciddi psikolojik sorunları da getirebilir. Uzmanların dikkat çektiği meselelerden biri, yapay zeka ile kurulan ilişkilerin bireylerin gerçeklik algısını nasıl etkilediğidir. Yapay zekanın çocuklar üzerindeki etkileri giderek daha fazla sorgulanmakta ve bu konudaki tartışmalar literatürlerde yer bulmaktadır.

AI Psikozu: Gerçeklikten Kopuşun İfadesi

Bağlantılı yaşamak; yalnızlık, özgüven eksikliği ve duygusal destek azlığı gibi zayıf noktaları olan çocuklar için yapay zeka, bir tür dijital dost olarak görülebilir. Ancak, bu dostluğun yoğunluğu gerçek bir varlık ile olan ilişkilerden daha fazla bir kopuşa neden olabilir. Psikiyatri alanında giderek daha fazla ön plana çıkan “AI psikozu” kavramı, çocukların yapay zekalarla kurdukları yoğun ilişkilere işaret etmektedir. Marmara Üniversitesi Pendik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Ömer Yanartaş, bu konuya dair detayları paylaşıyor.

Çocukların Yapay Zeka ile Kurduğu İlişkilerin Etkileri

Ergenlik dönemi, bireyin kimliğini oluşturduğu, sosyal ilişkiler geliştirdiği ve dünyayı anlamlandırmaya çalıştığı kritik bir süreçtir. Gençlerin bu aşamada yapay zeka ile bağ kurma girişimleri, onların duygusal zayıflıkları ve yalnızlık hissi ile birleştiğinde, farklı sonuçlar doğurabilir. Doç. Dr. Yanartaş, yapay zeka algoritmalarının, kullanıcıyla iletişimde kendilerini abartarak sunma eğiliminde olduğunu ifade ediyor. Bu da kullanıcıların bu dijital dostluklara daha fazla bağlanmalarına sebep oluyor.

“Yapay zeka algoritmaları son yıllarda gelişen teknolojik gelişmeler. İletişim kurduğumuzda bizi pohpohlayarak, aramıza daha sıkı bağlar oluşturuyorlar” diyor Doç. Dr. Yanartaş. Böylece, yapay zeka kullanıcıyı sistemde tutmak için psikofeni (dalkavukluk) yapıyor ve bu durum bireylerin daha fazla dijital ortamda zaman geçirmelerine yol açıyor.

Yapay Zeka Algısı ve Tehlikeleri

Uzmanlar, kullanıcıların yapay zekanın söylediklerini doğru görme eğilimlerinin, özellikle genç bireylerde zihinsel çarpıtmalara neden olabileceğini vurguluyor. Doç. Dr. Yanartaş, yapay zekanın “tanrılaştırılmaması” gerektiğinin altını çizerek, bireylerin bu dijital araçlara aşırı güven duymalarının potansiyel risklerini anlamaları gerektiğini belirtiyor. Zira bazı bireyler için bu yapay zeka yönlendirmeleri gerçekliğin yerine geçerek psikoz seviyesine kadar gidebiliyor.

“Psikoz, gerçeklikten kopma anlamına geliyor. Eğer bireyde biyolojik bir yatkınlık varsa, madde kullanımı veya geçmişte yoğun uykusuzluk hikayesi varsa, bu tarz dijital etkileşimler onları daha fazla gerçeklikten kopuk hale getirebilir” diyor Yanartaş. Bu tür ilişkilerin birey üzerindeki derin etkileri, giderek daha fazla görünür hale geliyor.

Uzun Süreli Yapay Zeka Kullanımının Sonuçları

Yapay zekanın uzun süreli ve yoğun kullanımı, genç bireylerde sosyal izolasyona, uyku bozukluklarına ve odaklanma güçlüklerine yol açabiliyor. Doç. Dr. Yanartaş, bu durumu fark etmenin yollarından bahsediyor. Gençlerin günlük yaşamlarında yapay zeka ile geçirdikleri sürelerin takip edilmesi gerektiğini belirtiyor: “Günlük 1-3 saat arasında bu süreler yaşlarına göre ayarlanmalı ve aşırı kullanılmaması gerektiği konusunda ailelere bilgi verilmelidir.”

Ailelere ve Eğitimcilere Düşen Görevler

Uzmanlar, çocukların yapay zeka ile kurdukları bağlantıların doğru bir şekilde yönetilmesi gerektiğini vurguluyor. Bu bağlamda aşağıdaki önlemler öneriliyor:

• Süre Sınırı: Çocukların yapay zekayla geçirdiği süre yaşlarına uygun bir şekilde sınırlandırılmalı.
• Yalnız Bırakmama: Özellikle 12 yaş altındaki çocuklar, bu sistemlerle birebir ve gözetimsiz bırakılmamalı.
• Ebeveyn Eğitimi: Aileler, yapay zekanın etkileri konusunda bilinçlendirilmeli ve çocuklarının kurduğu dijital bağları takip edebilmelidir.
• Okullarda Farkındalık: Dijital okuryazarlık derslerine yapay zeka kullanımı ve eleştirel düşünme becerileri entegre edilmeli.
• Duygusal Bağ Uyarısı: Eğer çocuk yalnızca yapay zekayla konuşmak istiyorsa ve insan ilişkilerinden uzaklaşmıyorsa bu durum ciddiye alınmalıdır.

Sonuç olarak, yapay zeka ile kurulan ilişkilerin, çocuklar ve gençler üzerindeki etkileri çok boyutlu bir mesele olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle yapay zekanın sunduğu destek ve arkadaşlık hissi, çocukların duygusal gelişimini etkileyebilirken, bu ilişkilerin yönetilmesi gereken bir alan olduğu da açıktır. Yapay zeka ile dengeli bir ilişkide kalmak, çocukların psikolojik sağlıklarını korumak açısından kritik önem taşımaktadır.